Po co pracujemy? Wiele osób zastanawia się, jaki jest społeczny sens pracy. Praca jest przedmiotem zainteresowania wielu nauk, w tym ekonomii i socjologii. To wskazuje na to, że można na nią patrzeć z wielu perspektyw, a każda z nich kładzia nacisk na nieco odmienne aspekty pracy.
Praca, z perspektywy socjologicznej, to wszystko, co osoba podejmuje w celu bycia produktywną w sposób, który spełnia ludzkie potrzeby. Praca obejmuje wysiłek umysłowy i/lub fizyczny, ale nie zawsze musi obejmować wymianę pieniędzy.
By dobrze zrozumieć, jak duże znaczenie ma praca, warto zrobić przegląd tego, jakie poglądy na ten temat mieli najwybitniejsi myśliciele w historii.
Możliwości i rola człowieka w kształtowaniu rzeczywistości zostały już dostrzeżone przez Protagorasa. To ten filozof stoi za powiedzieniem “człowiek jest miarą wszechrzeczy”. Człowiek swoją pracą wpływa na otoczenie i aktywnie buduje otaczający go świat.
Platon i Arystoteles w centrum, swoich rozważań postawili relację między jednostką i społeczeństwem. Oboje skłaniali się w stronę stwierdzenia, że dobro wspólnoty przewyższa dobro indywidualne. Jednym z najważniejszych ze sposobów uczestniczenia w społeczności była właśnie praca – to ona wyznaczała każdemu człowiekowi miejsce. Dobro wspólne stało się od tamtego czasu główną kategorią w refleksji nad rolą państwa.
Ważnym głosem w tej refleksji byli filozofowie oświeceniowi. John Locke opracował ideę egalitaryzmu, zgodnie z którą każdy powinien pracować zgodnie ze swoimi predyspozycjami. Myśliciele tacy jak Condorcet w pracy widzieli motor napędowy postępu.
Praca była także centrum myśli socjalistycznej, zarówno w jej utopijnym, jak i naukowym wydaniu. Saint Simon idealny ustrój społeczny widział jako zdominowany przez naukę i przemysł. Uważał, że klasa pracująca powinna mieć aktywny udział w rządach. Industria ma bowiem ogromny wkład w zaspokajanie potrzeb społecznych.
W kapitalizmie, według Marksa – najwybitniejszego teoretyka socjalizmu, siły wytwórcze pracy jawią się jako twórcza siła kapitału. Rzeczywiście, „siła robocza w pracy” staje się składnikiem kapitału, funkcjonuje jako kapitał obrotowy. Marks chce również pomóc nam znaleźć bardziej sensowną pracę. Praca nabiera sensu, mówi Marks, na dwa sposoby. Albo pomaga pracownikowi bezpośrednio zmniejszyć cierpienie u kogoś innego, albo pomaga mu w namacalny sposób zwiększyć zadowolenie z innych. Marks postrzegał kapitalizm jako niemoralny, ponieważ widział system, w którym robotnicy byli wyzyskiwani przez kapitalistów, którzy niesprawiedliwie wydobywali wartość dodatkową dla własnych korzyści.
W historii refleksji nad pracą pojawią się także polski akcent. Filozof Stanisław Brzozowski pracę uważał za podstawową formę realizacji ludzkiego potencjału. Według niego docenienie ludzi pracy to najważniejsze zadanie ideowe stojące przed ludzkością. Praca to czyn, działanie, będące podstawową realizacją ludzkiej natury.
Największy wzrost zainteresowania tematyką pracy odnotowano w czasach rewolucji przemysłowej. W nurcie tym największe dokonania mają Emil Durkheim i Max Weber.
Praca jest fundamentalna dla rozwoju człowieka i społeczeństwa. Jako działalność społeczna-ekonomiczna jest ona prawdziwym motorem napędowym każdej wspólnoty. Wykonywana przez nas praca daje nam poczucie tego, kim jesteśmy lub, inaczej mówiąc, poczucie naszej tożsamości. Zwłaszcza jeśli nasza praca sprawia nam przyjemność, praca może również dawać nam poczucie samorealizacji, pewności siebie i poczucia własnej wartości. Te efekty psychologiczne łączą się, tworząc kolejną ważną funkcję pracy.
Bez względu na to, jak znudzeni jesteśmy pracą, jakkolwiek obojętni jesteśmy na smutki i satysfakcję z kariery zawodowej, trudno jednak nie być osobiście dotkniętym pracą, trudno nie zadać sobie pytania, czy jest tak, jak należy , zarówno dla siebie, jak i dla innych, i trudno oprzeć się pokusie krytykowania sposobu wykonywania pracy i przypisywanej jej wartości. Podobnie jak w przypadku religii i polityki, jeśli chodzi o pracę, każdy jest filozofem – zastanawiamy się nad jej sensem.
